Từ thiện dễ dãi

Vừa cầm ly nước định uống, tôi bất giác nhìn qua cửa sổ, thấy anh hàng xóm mặc áo mưa đang loay hoay chằng chống mái tôn cho quán ăn của mình. Quán đã không hoạt động mấy tháng nay do dịch bệnh Covid-19. Nhìn ra xa hơn, tôi thấy mưa đang dần nặng hạt, gió giật từng cơn, cây cối oằn mình như có thể ngã ập xuống bất cứ lúc nào. Uống ngụm nước mà tôi như nghẹn trong cổ họng, lòng thấy thật buồn…

Tôi chợt nhớ quãng thời gian kéo dài từ tháng 9 đến tháng 11 năm ngoái, với các trận ngập lụt, sạt lở, mưa bão… liên tiếp ập đến khắp vùng duyên hải miền Trung, tàn phá và gần như làm kiệt quệ dải đất nhỏ bé vốn nhiều đời gian khó này. Tôi còn nhớ rất rõ thời điểm ấy, khi mà chỉ cần mở điện thoại lên là thấy hình ảnh của một người nổi tiếng nào đó đi vận đồng và làm từ thiện tràn ngập tất cả các bài đăng trên các nền tảng mạng xã hội. Khi đó, người ta không hết lời ca tụng, tung hô hành động “xả thân đi vào tâm bão” của nghệ sĩ.

Tôi sinh ra, lớn lên và sinh sống tại miền Trung nên đã quá quen thuộc, đến mức ám ảnh, với mùa mưa bão nơi này. Tôi hiểu rõ cái cảm giác “sống chung với lũ” là như thế nào? Tôi cũng hiểu khi một cơn bão hay một trận lũ lụt ập đến, điều người dân cần nhất là gì? Sự hỗ trợ, dù ít hay nhiều, cũng đều thật sự đáng trân quý, nhưng cái cách hỗ trợ như thế nào mới đúng thì có lẽ ít người nghĩ được.

>> Khi nghệ sĩ từ thiện chỉ với tấm lòng

Đó có thể là một thùng mỳ gói hay một chiếc áo ấm, có thể là bất cứ món quà nào, dù lớn, dù nhỏ, nhưng chắc chắn không nên là những đồng tiền được gửi đến người dân theo kiểu ban phát. Đến bây giờ, tôi vẫn thấy nhói trong tim khi nhớ lại những đoạn clip được chia sẻ trên mạng xã hội ghi lại hình ảnh người đi làm từ thiện cầm xấp tiền mặt, đếm xoẹt xoẹt rồi rút ra phát cho bà con vùng lũ. Tôi tự hỏi điều đó có thực sự vinh hạnh hay không?

Bão lũ có thể lấy đi nhiều thư như quần áo, nhà cửa, tài sản… của người dân, nhưng làm từ thiện bằng cách ban phát như thế, mới chính là cách lấy đi nhanh nhất và nhiều nhất lòng tự trọng – điều quý giá duy nhất còn lại của những con người khốn khổ đó. Nếu có ai định phản biện rằng “thời gian cấp bách, không kịp mua quà, nên phát tiền có gì sai?”, tôi xin trả lời: “Có rất nhiều người khác, dù không nổi tiếng bằng, nhưng đã là được điều đó theo một cách rất khác”.

Thời điểm đó, mặc dù bản thân kịch liệt phản đối kiểu ban phát từ thiện như thế, nhưng tôi cũng tự trấn an mình rằng “có lẽ vì người ta hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật, nên cách làm từ thiện không được chuyên nghiệp“. Nhưng sau tất cả những lùm xùm suốt mấy tháng qua, nhất là trong thời gian gần đây, tôi nghiệm lại: “Ai cũng biết tiền mặt là thứ khó kiểm soát nhất, nếu cứ cầm tiền phát cho người dân như vậy thì làm sao kiểm soát được ngân quỹ?”.

>> Hoài Linh ‘chữa cháy’ 15,4 tỷ đồng từ thiện

Tôi hay than với bạn bè và đồng nghiệp rằng: “Người dân mình quá dễ dãi”. Có lẽ nhiều người đang nghĩ đến sự “dễ dãi” liên quan đến câu chuyện “sao kê” rất nóng mấy ngày nay, nhưng thực ra, thứ mà tôi nói đến nằm ở khía cạnh khác.

Trong quá khứ, chúng ta thường kháo nhau rằng một số quỹ từ thiện chính thống không được minh bạch, nên niềm tin của người dân giảm sút, và cảm thấy tổn thương. Ngay chính lúc chúng ta đang loay hoay mong chờ một ai đó đủ tin cậy đứng ra để nhận những khoản tiền quyên góp và đi đầu trong việc cứu trợ người dân miền Trung, thì bỗng dưng hàng loạt người nổi tiếng xuất hiện. Điều đó không khác gì nắng hạn gặp mưa rào.

Tâm lý học đã chứng minh rằng, con người thường thấy những điều họ muốn thấy, và những người có diện mạo sáng sủa, đẹp đẽ, sang trọng cũng thường được đánh giá có độ thông minh, tầm tri thức và tư cách đạo đức ngang với vẻ ngoài của họ. Đó là những cái bẫy tâm lý mà tất cả chúng ta, dù ít hay nhiều, cũng từng có lần rơi vào. Do đó, khi một số người nổi tiếng vừa mở lời kêu gọi từ thiện, đương nhiên phần lớn chúng ta đã không ngần ngại trao niềm tin tuyệt đối cho họ, mà ngang nhiên bỏ qua sự phân tích, đánh giá lý tính thông thường. Đó không phải dễ dãi thì là gì?

Tất nhiên, nói đi cũng phải nói lại rằng, những người nổi tiếng đó có thế mạnh vượt trội là đã chiếm được cảm tình, sự yêu mến của đông đảo người dân. Họ xuất hiện mỗi ngày hàng giờ liền trên TV, trên điện thoại của mỗi chúng ta, như thể họ đang ở ngay bên cạnh chúng ta vậy, thế nên nhiều người cảm thấy rất “gần gũi”, “quen thuộc” với những người nổi tiếng, trở nên dễ “mềm lòng” với họ, cảm thấy “tin tưởng” họ âu cũng là điều dễ hiểu.

>> Từ thiện – đừng ‘thấy người ăn khoai vác mai đi đào’

Lúc tôi viết đến đây thì gió ngoài kia vẫn không ngừng thổi, mưa vẫn rơi đều. Hậu quả nặng nề từ những trận bão lũ năm trước chưa hẳn đã nguôi ngoai, nhưng cơn bão hôm nay dường như là sự mở đầu cho một mùa khó khăn nữa. Ai từng sống ở miền Trung có lẽ sẽ không bất ngờ với “cái lệ” hàng năm này của thiên nhiên, nhưng năm nay có lẽ sẽ đặc biệt hơn ở chỗ: người dân không những phải gồng mình chống chọi với những trận bão trên đầu mà còn vừa phải chiến đấu với đại dịch Covid-19 lơ lửng ngoài kia.

Nếu có người hỏi “khi nào thì những trận bão lũ sẽ không còn ập đến với miền Trung nữa?”, chắc chắn không ai có thể trả lời được. Nhưng nếu ai đó hỏi rằng sự “dễ dãi” của chúng ta khi nào sẽ dừng lại? Tôi tin rằng, không thời điểm nào thích hợp hơn là ngay lúc này, sau tất cả những tấn bi hài mà chúng ta đã được chứng kiến.

Hương Huỳnh

>> Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net. Gửi bài tại đây.