Làm sao để phân phối vắc xin ngừa Covid-19 một cách công bằng?

Tại cuộc họp báo thường kỳ của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ở Geneva mới đây, Tổng Giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus đã ca ngợi sự phát triển của vắc xin. Nhưng ông lưu ý rằng tầm quan trọng của thành tựu khoa học không thể được phóng đại, nếu nó không được phân phối công bằng.

Ông cho biết không có loại vắc xin nào trong lịch sử được phát triển nhanh như những loại vắc xin ngừa Covid-19 này. Cộng đồng khoa học đã đặt ra một tiêu chuẩn mới cho việc phát triển vắc xin. Tuy nhiên, cộng đồng quốc tế phải đặt ra một tiêu chuẩn mới để tiếp cận với những loại vắc xin này và đảm bảo chúng có sẵn cho các quốc gia nghèo nhất trên thế giới, cho những con người dễ bị tổn thương nhất trên trái đất này. Một khi các nhà khoa học hiểu nguyên nhân gây ra dịch bệnh, việc chống lại chúng trở nên dễ dàng hơn nhiều. Tiêm vắc xin, kháng sinh, cải thiện vệ sinh và cơ sở hạ tầng y tế tốt hơn đã cho phép loài người chiếm thế thượng phong trước những kẻ săn mồi vô hình.

Năm 1967, bệnh đậu mùa vẫn lây nhiễm cho 15 triệu người và giết chết hai triệu người trong số đó. Nhưng trong thập kỷ tiếp theo, một chiến dịch tiêm phòng bệnh đậu mùa toàn cầu đã rất thành công. Đến năm 1979, Tổ chức Y tế thế giới tuyên bố nhân loại đã chiến thắng và bệnh đậu mùa đã bị xóa bỏ hoàn toàn. Năm 2019, không một người nào bị nhiễm bệnh hoặc bị bệnh đậu mùa. Điều quan trọng nhất là nếu một người trên toàn cầu không tiêm ngừa, thì không ai dám nói là hết dịch đậu mùa lúc đó.

Tết này, tôi biết nhiều trường hợp anh em, bạn bè và nhân viên hủy bỏ toàn bộ kế hoạch về quê, đi chơi Tết. Thậm chí, như chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, đã phải xin phép đóng cửa ở nhà, không đi chúc Tết hoặc đón khách. Một ngôi nhà đóng cửa, một nhà máy đóng cửa, một thành phố bị “cách ly” hay một quốc gia dù đang là điểm sáng nhất của hoạt động chống dịch Covid-19, xét về dài hạn là gây ra nhiều tổn thất chưa thể tính toán được.

Bảo vệ người dân trước đại dịch Covid là ưu tiên sống còn ở giai đoạn này nhưng đưa sinh hoạt trở lại bình thường với ý thức phòng chống bệnh tốt nhất, phục hồi nền kinh tế bằng việc mở cửa đón tiếp nhà đầu tư và khách du lịch nên được xem là một ưu tiên dài hạn trong nghị trình của toàn xã hội. Chúng ta đang làm rất tốt việc phòng chống dịch một cách quyết liệt.

Tuy nhiên, mục đích cuối cùng của việc phòng bệnh chính là “vắc xin cho tất cả”. Khi đó, chúng ta mới có thể hy vọng phục hồi kinh tế bền vững. Nhiều nhà khoa học nhận định trong cuộc chiến chống lại virus, các nước cần bảo vệ chặt chẽ biên giới, phong tỏa các ổ dịch, với các biện pháp nghiêm ngặt như trong chiến tranh. Tuy vậy, các giải pháp thời chiến bao giờ cũng ngắn hạn. Về lâu dài, cộng đồng quốc tế cần phải xây dựng đường biên giới giữa thế giới loài người và thế giới virus. Đường biên giới đó chính là một trường thành vắc xin.

Trong các thông cáo hay lời kêu gọi tuân thủ các biện pháp phòng chống dịch, các cấp chính phủ luôn khuyên người dân… bình tĩnh. Thực tế, giữ bình tĩnh trong đại họa không dễ dàng. Đó là thách thức tâm lý mà hầu hết người sống trong vùng dịch khó vượt qua. Không phải chỉ người dân Việt Nam mà cả hàng tỷ người trên thế giới suốt năm 2020 luôn sống trong sợ hãi và lo âu. Điều này không những làm cho nền kinh tế thiệt hại mà còn đe dọa sự ổn định của xã hội. Lời giải duy nhất cho bài toán “làm sao đưa cuộc sống trở lại bình thường”, đó không gì khác hơn là mọi người đều được tiêm vắc xin. Vắc xin vẫn là hy vọng!

Khi tôi viết bài này thì trên thế giới đã có 100 triệu người được tiêm vắc xin. Trong đó có hai nước với nền kinh tế lớn nhất, nhì là Mỹ và Trung Quốc, mỗi nước có 41 triệu người đã tiêm ngừa. Ở Đông Nam Á, tại quốc gia giàu nhất như Singapore, người dân đã được tiêm vắc xin. Ngoại trưởng Mỹ Tony Blinken đã thông báo nước Mỹ sẽ tham gia vào chương trình Covax – một nỗ lực của WHO và các tổ chức khác nhằm đảm bảo mọi quốc gia đều có thể tiếp cận vắc xin Covid-19.

Sự phân phối bình đẳng vẫn còn quá xa vời cho người dân những nước nghèo hơn. Vì lẽ đó mà Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã dành lời cảm ơn chân thành cho Tổng giám đốc WHO khi ông này hứa cấp đủ vắc xin cho Việt Nam. Theo như cảnh báo của Tổng giám đốc WHO, cả thế giới đang gặp vấn đề lớn là làm sao phân phối vắc xin cho thật công bằng.

Để làm được công việc còn khó khăn hơn cả chống dịch, ở các công ty dược phẩm và sản xuất vắc xin lớn trên thế giới luôn có cam kết cung cấp vắc xin ưu tiên cho một số nước và đa số là các nước giàu. Thế nên, chúng ta cần giải quyết bốn vấn đề chính của phân phối vắc xin hiện nay: chất lượng, nguồn cung cấp, đối tượng được tiêm chủng và nguồn lực tài chính để thực hiện việc này. Khi bốn vấn đề này được công khai, minh bạch, nỗi hoang mang vì sự thiếu công bằng trong tiêm ngừa vắc xin mới được giải quyết.

Phạm Phú Ngọc Trai